Als we op tijd de voortekenen van een psychogene dood bij oudere mensen ontdekken en zelfs vóór zijn, kunnen we hen helpen. Omdat het fenomeen is dat nog niet heel bekend is bij het grote publiek, worden de ziekteverschijnselen vaak niet herkend. Hoe kunt u deze herkennen? Wat moet u doen als u twijfelt? Kunnen we het voorkomen en behandelen? Om onze ouderen te beschermen, is het noodzakelijk om dit zogenaamde ‘afglijden naar de dood’ beter te begrijpen en om hier juist mee om te kunnen gaan.
Verlies van eetlust of gebrek aan interesse, zich terugtrekken in zichzelf, zwijgzaamheid, verdriet. Hoe weet u of het bij uw dierbare gaat om tijdelijk energieverlies of om de eerste signalen van een psychogene dood? Mantelzorger, familielid, buurman, iedereen kan op een dag te maken krijgen met een oudere in uw omgeving die dit overkomt.
Wat is het een psychogene dood?
De Franse geriater Jean Carrié merkte voor het eerst de symptomen van een psychogene dood op en beschreef deze als "een proces van involutie en veroudering tot een extreem niveau”. De toestand van de patiënt verslechtert en de persoon begint als het ware lichamelijk “af te glijden naar de dood". Het verschijnsel wordt zelfs "onbewuste zelfmoord" genoemd. Het komt voor bij 1 tot 4% van de opgenomen mensen ouder dan 70 jaar die bijzonder kwetsbaar zijn, maar het gemiddelde ligt rond de 80 jaar.
Een psychogene dood begint met een vrij plotselinge gedragsverandering bij een oudere persoon, die gepaard gaat met het verlies van zelfstandigheid. Zelfs een volkomen onafhankelijk persoon kan plotseling de zin in het leven verliezen en weigeren essentiële dagelijkse handelingen uit te voeren, zoals eten, wassen of opstaan, ook al zijn ze daartoe nog perfect in staat. Aanvankelijk gaat het niet om lichamelijke afhankelijkheid, maar om het echte onvermogen om zichzelf te redden zonder de hulp van iemand anders. Ook kan het gepaard gaan met angsten, zoals de angst om alleen te zijn.
Deze waarschuwingssignalen moeten niet lichtvaardig worden opgevat, want ze vormen een reëel gevaar voor de persoon. Zo leidt het gebrek aan beweging tot een risico op spieratrofie. Ook verzwakt het lichaam door gebrek aan goede voeding en zorg, waardoor een voedingsbodem ontstaat voor infecties, zoals longinfecties. Deze situatie kan uiteindelijk leiden tot overlijden, iets wat in meer dan 80% gevallen gebeurt. Het is belangrijk om aan te geven dat de ontwikkeling van dit proces ernstige vormen kan aannemen, maar dat de situatie niet onomkeerbaar is. Hoewel het verlies aan levenslust in de meeste gevallen tot de dood leidt, kunnen mensen die het overwinnen volledig genezen, opnieuw gaan eten en communiceren en zich mentaal beter gaan voelen. Mensen die ervan herstellen, hebben een betere kans om weer zelfstandig te gaan functioneren als het syndroom op tijd wordt ontdekt en behandeld. U moet echter waakzaam blijven om elk risico op terugval te voorkomen, wat soms het geval kan zijn.
Wat zijn de oorzaken van een psychogene dood?
De oorzaken kunnen zowel lichamelijk als geestelijk zijn. In de meeste gevallen verliezen ouderen de wil om te leven na een schokkende gebeurtenis zoals het verlies van een dierbare (vaak de echtgenoot), een acute ziekte, een chirurgische ingreep, een ziekenhuisopname, een slecht voorbereide ontvangst in een woonzorgcentrum waardoor men zich in de steek gelaten voelt, een breuk of val. Meer in het bijzonder komt het voor als de persoon pas na enige tijd wordt gered of geholpen door een naaste. Afhankelijk van de kwetsbaarheid van elk individu kan angst ten gevolge van een tragische gebeurtenis na enkele dagen tot een maand leiden tot het verlies van levenslust. Het verschijnsel komt het meeste voor bij mensen van 80 jaar en ouder. Vaak zijn zij al verzwakt en lijden ze aan bepaalde ziektes zoals diabetes, hartaandoeningen, ademhalingsstoornissen en neuromusculaire aandoeningen.
Kunnen we een psychogene dood voorkomen?
Gezien de plotselinge ontwikkeling van de symptomen en de moeilijkheden die vervolgens met de noodzakelijke zorg gepaard gaan, is het voorkomen van een psychogene dood beter dan genezen. Bij elke moeilijke periode die een oudere persoon meemaakt, of het nu gaat om een lichamelijke of een geestelijke tegenslag, is het belangrijk dat er speciale aandacht aan wordt gegeven en dat men waakzaam blijft. Juist tijdens de revalidatie kan het gebeuren dat oudere mensen beginnen af te glijden. De betrokkene heeft mensen om zich heen nodig die hem helpen en zowel geestelijk als lichamelijk ondersteunen. Als ouderen nog alleen wonen, zijn ze extra kwetsbaar. Met name als ze vallen is het belangrijk om snel te reageren. Hoe meer tijd iemand op de grond heeft gelegen en daardoor bang is geworden, hoe langer het herstel zal duren en hoe groter de kans dat hij plotseling begint af te glijden. Om snel te herstellen is het daarom absoluut noodzakelijk om hem de nodige dagelijkse zorg te bieden.
Het belang van een goede voorbereiding
Wat de reden ook is voor het besluit om naar een woonzorgcentrum te gaan, deze cruciale stap moet door de betrokkene als positief worden ervaren. Door hem bij de besluitvorming te betrekken, samen de locaties te bezoeken of hem te laten kiezen op basis van foto’s en filmpjes (indien reizen onmogelijk wordt). Door veel genegenheid te tonen en zoveel mogelijk voorwaarden voor een succesvolle integratie te scheppen, zal uw dierbare zich niet in de steek gelaten voelen. Na opname in een ziekenhuis is het woonzorgcentrum een ideale omgeving om te herstellen. De persoon hoeft namelijk niet alleen thuis te zijn en kan genieten van alle aandacht en zorg die nodig is voor het herstel. Dit vermindert ook aanzienlijk het risico op het verlies aan levenslust. Verschillende vestigingen in België hebben plaatsen beschikbaar voor kortverblijf of revalidatieverblijf
Wat zijn de symptomen en klinische kenmerken van een psychogene dood?
Symptomen van een psychogene dood kunnen soms onopgemerkt blijven of zich verschuilen achter verschijnselen van depressie of andere aandoeningen die gerelateerd zijn aan leeftijd en afhankelijkheid. Een plotseling verlies van zelfstandigheid, ongewoon gedrag of een weigering om te eten en op te staan, moet bij de hulpverlener en de familie een belletje doen rinkelen.
Meestal merken we tijdens de revalidatie of na een emotionele schok dat de persoon zwakker wordt en worstelt, al lijkt er sprake van schijnbaar herstel, om zijn lichamelijke en mentale conditie terug te krijgen.
De klinische symptomen kunnen fysiek en psychologisch zijn:
· Anorexia en ondervoeding in verband met een weigering om te eten (weigering om de mond te openen of zelfs te slikken.
· Afwezigheid van dorst wat leidt tot uitdroging
· Algemene, overduidelijke vermoeidheid
· Chronische constipatie en urineretentie
· In zichzelf gekeerd zijn, zwijgzaamheid, cognitieve achteruitgang
· Verzet tegen zorg
· Agressie of juist grote passiviteit
· Depressieve neigingen
· Weigering om te bewegen, om uit bed te komen
Omgaan met het gebrek aan levenslust
Het is belangrijk om in gedachten te houden dat een persoon die levenslust verliest, geen hulp zal zoeken omdat hij alle zorg weigert. Voor de mantelzorger is het soms moeilijk de situatie in te schatten en op tijd een hulpverlener in te schakelen. De mantelzorger woont vaak niet bij de betrokken oudere en zelfs als hij vaak op bezoek komt is het moeilijk om veranderingen in het gedrag op te merken. De symptomen worden al gauw toegeschreven aan verkoudheid, tijdelijke vermoeidheid of andere aandoeningen die leeftijdsgebonden zijn. Toch is het belangrijk om te allen tijde alert te blijven en zo snel mogelijk de symptomen te herkennen. Snel reageren verhoogt de kans op herstel en kan helpen te voorkomen dat de persoon, zelfs wanneer hij herstelt, afhankelijk blijft van zorg vanwege langdurige bedrust en spieratrofie.
Hoe kan een psychogene dood worden voorkomen?
In geval van psychogene oorzaken die aan lichamelijke klachten ten grondslag liggen, is opname in een woonzorgcentrum vaak nodig. De behandeling is namelijk complex en familieleden weten vaak niet met de situatie om te gaan en hoe ze moeten reageren op iemand die zorg weigert en soms zelfs het eten uitspuugt dat hem wordt gegeven. Een team van professionals zal beter in staat zijn om essentiële zorg en psychologische ondersteuning te bieden. Denk hierbij aan het voorkomen van doorligwonden, psychotherapeutische begeleiding, het (kunstmatig) toedienen van voeding en vocht, voorschrijven van geschikte medicijnen, behandeling van bepaalde complicaties zoals het plaatsen van een rectale sonde of fysiotherapeutische massage. In sommige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn.
Ook bij een kleine verandering in het gedrag van uw naaste, kunt u beter uw arts raadplegen, of andere hulp inroepen als deze niet bereikbaar is. U kunt het beter mis hebben dan dat u te laat ingrijpt.
De adviseurs van Rusthuizen helpen families bij het vinden van een woonzorgcentrum dat aansluit op de urgentie van elke situatie en de behoeften van de persoon. Neem contact op via telefoonnummer 02 318 13 95 voor persoonlijke en gratis begeleiding.
