Het verlies van autonomie wordt ook wel omschreven als “het onvermogen van een persoon om bepaalde handelingen in het dagelijks leven zelf uit te voeren”. Bij ouderen treedt dit verlies van zelfredzaamheid geleidelijk op. Ze zijn dan gedeeltelijk of helemaal niet in staat om zelfstandig de essentiële activiteiten in het dagelijks leven uit te voeren, zoals uit bed komen, wassen, aankleden, eten en zich in huis of buiten bewegen. Dat ouderen steeds afhankelijker worden van de hulp en zorg van anderen, kan het gevolg zijn van een ziekte, een handicap, een ongeval of door ouderdom.
De mate van verlies van autonomie wordt beoordeeld aan de hand van specifieke criteria. In België wordt de schaal van Katz gebruikt om de mate van zelfredzaamheid van een persoon te bepalen. Tegenwoordig wonen ouderen steeds langer zelfstandig, met zo min mogelijk professionele ondersteuning en zorg. Gemiddeld wonen mannen zelfstandig tot een leeftijd van 78 jaar en vrouwen tot een leeftijd van 83 jaar. De medische vooruitgang en verbeterde levensomstandigheden hebben ervoor gezorgd dat ouderen steeds later afhankelijk van anderen worden. Ook de levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen neemt elk jaar toe. Dit is natuurlijk goed nieuws.
Hoe ontstaat het verlies van autonomie?
Afhankelijkheid is een natuurlijk onderdeel van het ouder worden en neemt toe met de leeftijd. Dit gebeurt sneller bij chronische ziekten. Of het nu gaat om neurodegeneratieve ziekten, zoals de ziekte van Alzheimer, dementie, Parkinson, of andere ziekten die verband houden met ouderdom: reuma, osteoporose, artrose of chronische aandoeningen van de luchtwegen of het hart, of een beroerte. En dan hebben we het nog niet over het toenemende aantal valpartijen bij het ouder worden als gevolg van evenwichts- en gezichtsproblemen. Deze valpartijen leiden tot botbreuken en invaliditeit. Helaas blijven valongevallen helaas de belangrijkste oorzaak van invaliditeit bij ouderen. Na de leeftijd van 80 jaar herstellen ouderen immers minder goed.
Hoe kan verlies van autonomie worden voorkomen?
U kunt het verlies van autonomie in sommige gevallen voor zijn, als dit verlies een gevolg is van een ziekte, zoals de ziekte van Alzheimer, een handicap, een ongeval of gewoon door het vorderen van de leeftijd. Het is daarom van belang om de gezondheid van de persoon goed te volgen en stoornissen die tot verlies van zelfredzaamheid leiden zo snel mogelijk te diagnosticeren.
Ziekten die ertoe leiden dat ouderen professionele zorg en ondersteuning nodig hebben, zijn:
- Osteoporose en artrose in 80% van de gevallen,
- Hartaandoeningen in 54,9% van de gevallen,
- Kanker in 49,7% van de gevallen,
- Dementie in 9,8% van de gevallen.
Als bepaalde signalen op tijd worden opgemerkt en daarop wordt ingegrepen, kunnen ouderen langer zelfstandig functioneren. Blijf dan ook alert en raadpleeg een arts zodra zich de volgende symptomen voordoen:
-
Onbedoeld gewichtsverlies: vermindering van 5% van het lichaamsgewicht binnen 3 maanden of 10% binnen 6 maanden. Dit zou bloedarmoede of hartfalen kunnen zijn.
-
Kortademigheid in rusttoestand: Vooral als de persoon kortademiger is bij het liggen dan bij het zitten.
-
Steeds vaker vallen: Dit kan het gevolg zijn van een evenwichtsstoornis, oriëntatiestoornis of een zichtprobleem. Het gebruik van een wandelstok kan handig zijn.
-
Een snelle achteruitgang van het gehoor of het gezichtsvermogen. Maak in dit geval een afspraak bij een hoorspecialist voor een hoortest met het oog op een geschikt hoortoestel en bij een oogarts voor een aangepaste bril. Dergelijke maatregelen zullen ook zorgen dat de persoon langer zelfstandig dagelijkse handelingen kan uitvoeren
-
Pijn: Pijn moet worden verlicht, ongeacht waar deze voorkomt. U kunt in het geval van pijn het beste een arts raadplegen, want het kan gaan om beginnende ontstekingen van de gewrichten (artritis).
-
Botbreuken: Botbreuken kunnen het gevolg zijn van broze botten of van een ziekte zoals osteoporose (botontkalking). Calciumgebrek is vaak de oorzaak.
-
Geheugenverlies: Drie op de tien Belgen lijden aan geheugenverlies. Dit hoeft niet direct te betekenen dat het gaat om de ziekte van Alzheimer. Geheugenproblemen kunnen ook het gevolg zijn van een overmatig gebruik van kalmeringsmiddelen. Afhankelijk van de onderliggende oorzaak kan het geheugenverlies wellicht worden verholpen. Laat uw familielid daarom onderzoeken door een arts.
-
Gedragsproblemen: Uw familielid is opvliegerig, boos of depressief. Hij of zij begint zichzelf en het huishouden te verwaarlozen, rekeningen stapelen zich op de en betrokkene heeft geen zin of kracht meer om er iets aan te doen. Dit is een signaal dat uw familielid zo snel mogelijk hulp en bijstand nodig heeft.
Hoe vroeger bovenstaande symptomen worden herkend en behandeld, hoe langer de persoon voor zichzelf kan blijven zorgen.
Vergeet niet dat het grootste gevaar op oudere leeftijd het risico op vallen is. Het leidt tot botbreuken, vooral van de heup, wat de bewegingsvrijheid van de persoon erg kan beperken. Vallen is onder 75-plussers zelfs de oorzaak van twee derde van de sterfgevallen. Om die reden is het erg belangrijk om dergelijke ongelukken te voorkomen.
U kunt binnenshuis beter tapijten, logge meubels en elektrische draden midden in een doorgang verwijderen om valongelukken te voorkomen. Let op gladde trappen en installeer steungrepen in de badkamer. Een ergotherapeut kan met u meedenken over aanpassingen in huis, zodat de oudere persoon veilig en zelfstandig thuis kan blijven wonen, ondanks zijn of haar beperking. Het RIVIZ vergoedt deze afspraak met de ergotherapeut.
